Słuszkiewicz Eugeniusz Leonard (1901–1981), orientalista-indolog i indoeuropeista, profesor Uniw. Tor. i Uniw. Warsz. Ur. 6 XI w Jarosławiu, był jednym z trojga dzieci Franciszka, nauczyciela gimnazjalnego matematyki i fizyki, oraz Seweryny z Solonów.

Szkołę ludową S. ukończył w Bochni, tam też od r. 1911 uczęszczał do gimnazjum i w r. 1919 zdał egzamin dojrzałości. W t.r. zapisał się na Wydz. Filozoficzny UJ i do r. 1921 studiował pod kierunkiem Jana Łosia i Jana Michała Rozwadowskiego językoznawstwo słowiańskie i indoeuropejskie, a także filologię klasyczną i germańską. W r. 1921 – za sugestią Rozwadowskiego – przeniósł się na Uniw. Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie, obejmując równocześnie (od r. 1922) funkcję młodszego asystenta przy katedrze językoznawstwa porównawczego, którą zajmował wówczas Andrzej Gawroński. Pod jego kierunkiem S. studiował dalej, przede wszystkim językoznawstwo i filologię staroindyjską oraz filologię staroormiańską. Zajmował się także slawistyką (pod kierunkiem Tadeusza Lehra-Spławińskiego) i filologią klasyczną (głównie od strony językowej). W r. 1924 otrzymał stopień doktora filozofii na podstawie dysertacji Notes sur le Campūrāmāyana de Bhōja („Roczn. Oriental.” za r. 1925, druk. w r. 1927), zauważonej przez międzynarodowe środowisko indologiczne. W r. 1924 S. został członkiem Polskiego Tow. Językoznawczego, a w r.n. – Polskiego Tow. Orientalistycznego. W r. 1925 uzyskał stypendium rządowe na wyjazd do Paryża. Tu studiował językoznawstwo indoeuropejskie pod kierunkiem A. Meilleta, podczas gdy w dziedzinie filologii indyjskiej jego mistrzami byli S. Levi, L. Finot i A. Foucher. Z Paryża odbył krótką wycieczkę wakacyjną do Włoch i w lipcu 1927 wrócił do Lwowa, obejmując z dn. 1 X t.r. ponownie obowiązki młodszego asystenta, ale tym razem już przy katedrze filologii indyjskiej i językoznawstwa indoeuropejskiego UJK, a od 1 X 1929 tylko przy katedrze językoznawstwa indoeuropejskiego. W r. 1932 został współpracownikiem Komisji Orientalistycznej PAU, a w r. 1936 otrzymał nominację na starszego asystenta wspomnianej katedry i na tym stanowisku pozostał do końca 1939 r., równocześnie będąc (od r. 1929) lektorem sanskrytu. Dn. 21 X 1938 habilitował się na Wydz. Filozoficznym UJ na podstawie rozprawy Przyczynki do badań nad dziejami redakcyj Rāmāyany (Kr. 1938). W t.r. został członkiem przybranym Tow. Naukowego we Lwowie, w r. 1939 Min. WRiOP nadało mu tytuł docenta.

Twórczość naukowa S-a obejmowała kilka dziedzin. Z zakresu indologii podejmował przede wszystkim badania filologiczno-językoznawcze, ogłosił m.in. Przyczynki do badań nad Kauţilyą („Roczn. Oriental.” 1927, druk. w r. 1929). Zarówno ta praca jak i rozprawa habilitacyjna zyskały S-owi pochwały wielu uczonych zagranicznych. S. zajmował się ponadto historią Indii (opracował ją, wraz z Historią Azji Środkowej, w „Wielkiej Historii Powszechnej” 1935 I), a także różnymi dziedzinami kultury indyjskiej, np. O duchach, duszach, diabłach i demonach indyjskich („Lud” 1936). Drugą dziedziną badań naukowych S-a była armenistyka. Opracował historię literatury armeńskiej i staroormiańskiej, a także etiopskiej (w „Wielkiej Literaturze Powszechnej” 1930 I) oraz prowadził studia nad językiem ormiańskim. Szczególne uznanie przyniosła mu krótka rozprawa pt. Relacja Ormianina polskiego Symeona o podróży na Wschód (w XVII w.) przedstawiona w formie referatu w r. 1934 na IV Zjeździe Orientalistów Polskich we Lwowie („Posłaniec Św. Grzegorza” 1934). Również językiem zajmował się S. w swoich pracach slawistycznych, poświęcając m.in. uwagę zagadnieniom etymologii. Kazimierz Nitsch („Język Polski” 1936) pochwalił jego rozprawę Rzut oka na dzieje etymologii nazwy ,Słowianie’ (Lw. 1936, odb. z „Przegl. Klasycznego”) za erudycję i ścisłość naukową.

Wybuch drugiej wojny światowej zastał S-a we Lwowie. Od stycznia 1940 do lipca 1941 był tu docentem językoznawstwa ogólnego na Uniwersytecie noszącym teraz imię I. Franki. Po zamknięciu uczelni przez władze niemieckie pozostawał przez cztery miesiące bez pracy, a przez resztę okupacji niemieckiej zarabiał na życie jako tłumacz. Po wkroczeniu Armii Czerwonej podjął w sierpniu 1944 zajęcia na Uniwersytecie i kontynuował je do wyjazdu ze Lwowa z końcem września 1945. Początkowo zatrzymał się w Krakowie, ale już w listopadzie t.r. rozpoczął pracę na Uniw. Tor.; 7 VI 1946 otrzymał nominację na profesora nadzwycz. językoznawstwa indoeuropejskiego na Wydz. Humanistycznym tej uczelni. Katedrą tego przedmiotu kierował do r. 1969. W Toruniu S. rozwijał swoje dawniejsze badania lub do nich nawiązywał. Jednym z pierwszych zadań jakie podjął było wydanie już w r. 1946, pozostawionej w rękopisie pracy A. Gawrońskiego z r. 1916 pt. „Początki dramatu indyjskiego a sprawa wpływów greckich”; S. opatrzył ją uwagami, obszernym wstępem i streszczeniem francuskim. W r. 1949 kontynuując badania Tadeusza Kowalskiego wydał drugą część (pierwszą opublikował w „Roczn. Oriental.” 1939) obszernej pracy o zapożyczeniach tureckich w ormiańskim („Roczn. Oriental.” pt. Remarques sur la langue turque des Arméniens et sur les emprunts turcs de l’arménien). W tym samym okresie stale współpracował z „Językiem Polskim”, zamieszczając liczne artykuliki poświęcone czystości i poprawności języka; upomniał się nawet O dobre imię matematyki staroindyjskiej (1948).

Wiele czasu i energii S. poświęcał wtedy także pracy popularyzatorskiej. W r. 1947 ukazała się jego książeczka pt. Indie starożytne (W.), a w r. 1949 – Państwo i społeczeństwo w dawnych Indiach (W.). Popularne artykuły, często o tematyce etymologicznej, zamieszczał także m.in. w: „Problemach”, „Meandrze”, „Poradniku Językowym”. W r. 1946 S. został wybrany na członka Tow. Naukowego Toruńskiego; od t.r. do r. 1951 sprawował funkcję wiceprzewodniczącego toruńskiego oddziału Polskiego Tow. Filologicznego. W r. 1947 otrzymał nagrodę naukową Min. Oświaty. Od r. 1949 uczestniczył w pracach Komisji Słowianoznawczej PAU, a w r. 1953 został powołany na rzeczoznawcę naukowego Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki. Jednakże ze względu na brak placówki indologicznej na Uniw. Tor. sytuacja S-a, ograniczającego się z konieczności do działalności w zakresie językoznawstwa indoeuropejskiego, stawała się niepewna. Przyszedł mu wówczas z pomocą Uniw. Warsz., proponując zorganizowanie Katedry Filologii Indyjskiej w Instytucie Orientalistycznym. W rezultacie od r. akad. 1953/4 rozpoczął tam S. wykłady pełniąc obowiązki kierownika. W listopadzie 1956 wyjechał do Indii i wziął udział jako przedstawiciel Polski w obchodach 2500-lecia urodzin Buddy, poświęcił mu później książkę Budda i jego nauka (W. 1965). W kwietniu 1957 został członkiem Zespołu Rzeczoznawców Filologii Orientalnej, a w czerwcu t.r. mianowano go profesorem zwycz. Dn. 1 V 1960 objął rzeczywiste kierownictwo Katedry Filologii Indyjskiej; nadal jednak mieszkał w Toruniu, skąd aż do emerytury dojeżdżał do Warszawy.

Działalność dydaktyczna S-a obejmowała wykłady i ćwiczenia z gramatyki opisowej sanskrytu, wstęp do indianistyki, historię literatury sanskryckiej, seminarium indianistyczne oraz lekturę trudnych tekstów sanskryckich. W maju 1969, po przemianowaniu Katedry na Zakład, S. został jego kierownikiem i ostatecznie przeniesiono go z Uniw. Tor. na stanowisko profesora zwycz. w Uniw. Warsz. W r. 1964 ponownie odwiedził Indie; uczestniczył w Światowym Kongresie Orientalistycznym, który się po raz pierwszy odbywał w Azji, w Nowym Delhi. W l. 1965 i 1969 proponowano S-owi, aby zastąpił w Uppsali sanskrytologa S. Wikandera, ale z propozycji nie skorzystał. Od r. 1955 był S. stałym recenzentem polskich przekładów z literatury indyjskiej w „Roczniku Literackim”. Był również członkiem: komitetu redakcyjnego „Rocznika Orientalistycznego” (od r. 1959), Rady Naukowej Zakładu Orientalistyki PAN (od r. 1960), Komitetu Nauk Orientalistycznych PAN (od r. 1962), Komisji Naukowej przy Zarządzie Głównym Polskiego Tow. Orientalistycznego (od r. 1970). Przez wiele lat należał do Tow. Przyjaźni Polsko-Indyjskiej (od r. 1966 był prezesem oddziału toruńskiego). Był też członkiem honorowym Polskiego Tow. Orientalistycznego.

S. chętnie brał udział w wielkich imprezach wydawniczych; począwszy od r. 1962 współpracował z przygotowywaną przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe „Wielką Encyklopedią Powszechną”, opracował dla niej ok. 300 haseł. Miał wtedy w swoim dorobku blisko 250 pozycji bibliograficznych, obejmujących bardzo różne dziedziny filologii. Był poliglotą znającym czynnie lub biernie ok. trzydziestu języków. Wykształcił wielu uczniów, z jego szkoły wyszli m.in.: Leon Cyboran, Andrzej Ługowski, Stanisław Tokarski, Artur Karp i Maria Krzysztof Byrski. O pozycji S-ego w nauce, nie tylko polskiej, świadczy „Księga Pamiątkowa” wydana ku jego czci w r. 1974, do której artykuły nadesłało trzydziestu siedmiu uczonych z całego świata, wśród nich wielu wybitnych. Krótko przed śmiercią S. opublikował obszerną książkę Pradzieje i legendy Indii (W. 1980). S. zmarł 28 VIII 1981 w Toruniu i został pochowany na cmentarzu św. Jerzego przy ul. K. I. Gałczyńskiego.

S. był żonaty (od ok. r. 1933) z Marią Rytarowską, nauczycielką gimnazjalną, miał z nią córki: Krystynę (ur. 1934) i Zofię (ur. 1939) oraz syna Andrzeja (ur. 1936).

Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1946 i n.; Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–1994, Tor. 1995 (bibliogr., fot.); – Księga pamiątkowa ku czci Eugeniusza Słuszkiewicza, W. 1974 (życiorys i bibliogr. prac S-a do r. 1973, fot.); Kuraszkiewicz W., Dwa cenne listy do mnie z jesieni 1947 roku, „Prace Językoznawcze. Uniwersytet Gdański. Filologia Polska” Nr 17/18, Gd. 1993 s. 141–3; Maciejewski J., Eugeniusz Słuszkiewicz, w: Toruńscy twórcy nauki i kultury (1945–1985), W. 1989 s. 287–93 (bibliogr., fot.); Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1966–1980, Tor. 1992 I–II; Wierciński M., Eugeniusz Słuszkiewicz, „Hemispheres” 1990 nr 7 s. 161–3; – Słuszkiewicz E., Jak i dlaczego zostałem lingwistą i indologiem, „Życie Szkoły Wyższej” 1959 nr 1 s. 93–117; Sprawozdanie Dyrekcji C.K. Gimnazjum w Bochni za rok szkolny 1912–1917/18, Bochnia 1912–18; toż za r. szk. 1918/19, Bochnia 1919; – „Życie Warszawy” 1981 nr 204; – Arch. UJ: WF II 121 (akta habilitacji S-a); Arch. Uniw. Warsz.: Chmielewski J., Zwięzła ocena wkładu pracy i osiągnięć naukowych prof. dr E. Słuszkiewicza w związku z przejściem w bieżącym roku na emeryturę (mszp. z 14 IV 1972), referat Komisji o działalności naukowej S-a przedstawiony przez Z. Czernego (mszp.), inne dok. dot. S-a.

Maria Krzysztof Byrski